Neželjeni efekti ljekova, ili kako se u literaturi često može naći nuspojave, karakterišu svaku štetnu i neželjenu reakciju lijeka koji je primijenjen na ispravan način i u propi­sanoj dozi. To je, u većini slučajeva, očekivana pojava koja se istražuje i prati, i priložena je u uputstvu koji se nalazi u kutiji lijeka. Ponekad je ta lista neželjenih efekata proširena, toliko detaljno opisana da osoba koja koristi lijek dolazi u dilemu da li da uopšte koristi prepisani lijek i ima li on više štetnih efekata nego koristi.

Često, pored propisanih ljekova, uzimamo i čaj, herbalni preparat ili dodatak prehrani, te je važno znati da i oni u velikoj mjeri mogu uticati na pojavu neželjenog djelovanja lijeka. Naime, nekada se mogu javiti nuspojave samo u kom­binaciji s drugim preparatom, pa takve faktore treba izbjeći.

Prema mehanizmu nastanka, neželjeni efekti su pr­vobitno bili podijeljeni u tip A i B, zatim prošireni na C, da bi danas postojalo 5 tipova.

– Tip A karakterišu dozno zavisne reakcije koje su uglavnom predvidljive i posljedica su farmakološkog djelo­vanja lijeka.

– Tip B karakterišu pojave koje nisu dozno zavisne, često nepredvidljive, i najbitnije je da nisu u vezi sa farmako­loškom aktivnošću lijeka.

- Tip C je dozno zavisna pojava. Karakteriše ga tačno predviđeno vrijeme pojave simptoma i ovo je obično poslje­dica kumulativnog efekta samog lijeka.

– Tip D je neuobičajena reakcija samog organizma na lijek. Često se ispoljava tek nakon određenog vremena i nije dozno zavisan.

– Tip E karakterišu sva ona neželjena djelovanja koja

nastaju nakon prekida terapije, tako da je potrebno ponovo uvesti upotrebu lijeka i postupno smanjivati dozu do potpu­nog prestanka.

Naučna disciplina koja se bavi prikupljanjem, ob­radom i informisanjem o neželjenim djelovanjima ljekova naziva se farmakovigilanca. Spontana prijavljivanja vrše zd­ravstveni radnici čija je moralna i profesionalna odgovornost da svaku sumnju prijave nadležnoj ustanovi. Obavezno pri­javljivanje neželjenih efekata lijeka imaju nosioci dozvole za stavljanje lijeka u promet.

U Crnoj Gori, Agencija za lijekove i medicinska sre­dstva – CALIMS, bavi se prikupljanjem i obradom svih pri­stiglih primjedbi na reakciju na neki lijek. Ona izdaje godišnji izvještaj o rezultatima prijavljivanja neželjenog djelovanja na lijek koji se dalje prosljeđuje u Centar za monitoring u Upsali (Švedska).

PREPORUKE

Smanjenju učestalosti neželjenih efekata ljekova na organizam veliki doprinos mogu dati sami zdravstveni rad­nici, što kroz prijavljivanje svakog nepoželjnog efekta, to i kroz kontinuiranu edukaciju pacijenata o pravilnoj primjeni lijekova izdatih na recept, te i OTC preparata. Ostale prepo­ruke su:

– Lijek ne propisivati osobama koje imaju predispo­ziciju za pojavu neželjenih efekata (genetskih ili alergijskih).

– Uvijek koristiti najmanju moguću dozu koja ima zadovoljavajući efekat.

– Lijek uvijek aplicirati optimalnim putem.

– Kada god je moguće, razviti podesne farmaceutske oblike koji pokazuju najblaži neželjeni efekat.

– Interakcije sa drugim lijekovima svesti na najnižu moguću mjeru, naročito sa herbalnim preparatima, vitamini­ma i mineralima koji se najčešće koriste bez nadzora ljekara ili farmaceuta.

– Obavezno obavijestiti pacijenta o mogućim neželje­nim efektima koji se mogu očekivati tokom upotrebe lijeka, kao i o mjerama koje treba preduzeti ukoliko se ti efekti pojave.


mr ph. Mehrixhana Dervishi Llazorja